Elmire Dottir

Een essay over liefde

An open book with its pages folded in a heart shape.

Tijdens het lezen van bell hooks’ “all about love: new visions”, was ik enorm onder de indruk van hoe ze de liefde definieerde en hoe ze haar wetenschappelijke achtergrond en persoonlijke ervaring verwoof met het onderwerp. Net als bell hooks en vele anderen ben ik altijd geïnteresseerd geweest in liefde. Liefde als middel om te leven, of eigenlijk als bestaansdrang. De wereld wordt gevormd door liefde met liefde. Maar net als bell hooks ben ik altijd huiverig geweest om over liefde te praten. Deze onzekerheid om over liefde te praten is geworteld in de maatschappij, zo lijkt het. Natuurlijk hebben we de films, de romans, de zelfhulpboeken. Maar wanneer praten we echt over liefde? Wat het betekent, wat het doet, hoe het werkt… Toen ik het boek van bell hooks tegenkwam, was ik betoverd door haar kijk op liefde en begon ik op zoek te gaan naar verschillende betekenissen van liefde, filosofieën over liefde en hoe ik liefde om me heen waarneem.

Als we het over liefde hebben, hebben we het nauwelijks over wat we met liefde bedoelen. In de filosofie is liefde al sinds de oude Grieken een veelbesproken onderwerp. Filosofen als Plato, Aristoteles en Homerus hebben het westerse idee van liefde gevormd. Ze onderscheidden verschillende soorten liefde, variërend van het fysieke deel van liefde (passie) tot liefde als een spirituele aangelegenheid. In haar boek heeft hooks de filosofische klassiekers niet besproken. In plaats daarvan gebruikte ze psychologische boeken en zelfhulpboeken. Ze gebruikt de definitie van het boek The Road Less Traveled van M. Scott Peck: “the will to extend one’s self for the purpose of nurturing one’s own or another spiritual growth”. Het verlangen om jouw eigen zelf te verbreden ten doel van het voeden van jouw eigen of iemand anders spirituele groei. Deze definitie is natuurlijk nog steeds geworteld in de theorieën van filosofen. Hooks maakt echter geen onderscheid tussen de verschillende soorten liefde. Deze definitie van liefde is bedoeld voor elke vorm van liefde. Deze definitie is dus geen beschrijving van liefde op zich. Het is een definitie van de waarde van liefde.

Met deze definitie worden verschillende dingen aangepakt. Ten eerste, dat liefde een daad van een verlangen is. Het is namelijk zowel een intentie als een actie. In deze definitie ligt een keuze besloten. Liefde is geen instinct. We maken een keuze om groei te koesteren. Door liefde te definiëren als een actie en een keuze, draagt het automatisch ook verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Terwijl ik over dit deel van de definitie nadacht, dwaalden mijn gedachten af naar mijn ouders die verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid moeilijk lijken te vinden. Waarheid, zoals hooks zegt, is moeilijk voor mensen (en vaak mannen) die van jongs af aan geleerd hebben hun ware gevoelens niet uit te spreken. Terwijl het juist deze eerlijkheid en waarheid is die de basis vormt voor een liefdevol leven. Hooks legt uit dat mannen in zo’n vroege jeugd een false masculine self creëren. Dit betekent een valse identiteit om angsten en onzekerheden te maskeren, wat ertoe leidt dat ze vergeten wie ze zijn en wat ze voelen. Dit onvermogen om te voelen of uit te spreken wat ze voelen maakt vaak dat het voelt alsof ze geen keuze hebben. De midlifecrisis is een voorbeeld van (meestal) mannen die plotseling de drang voelen om te doen “wat ze maar willen”.1 Tijdens dit proces maken ze zichzelf tot slachtoffer door anderen de schuld te geven van hun eigen onvermogen om hun emoties te kunnen laten zien.

De verschuiving van ‘slachtofferschap’ naar iets ‘verdienen’ ligt dan op de loer. Het recht om iets te verdienen in ruil voor aardig zijn of in ruil voor meedoen in de maatschappij is een steeds meer voorkomend concept. Het is een soort overleving, maar daarbij kom je nooit tot de kern van het leven. Bijvoorbeeld ‘incels’, gedwongen celibaten, gebruiken ook deze retoriek door te beweren dat ze seks verdienen omdat ze aardig zijn tegen vrouwen. Deze mannen worden agressief als hen seks wordt geweigerd waarvan ze vinden dat ze die verschuldigd zijn. Dit kan erg ernstige vormen aannemen, zoals femicide.2 Agressief worden is voor mannen een middel om hun emoties te uiten, omdat hun ware gevoelens van pijn of verdriet onderdrukt zijn. Het liegen en doen alsof (of zoals Butler het zegt: gender performing) zit zo diep geworteld in de patriarchale samenleving dat het mentaal mensen door laat draaien. In zekere zin zijn deze mensen inderdaad slachtoffers, maar niet van het leven of feministen of de overheid. Ze zijn slachtoffer van het patriarchaat, door tegen zichzelf te liegen en de valse mannelijke zelf te creëren met de daarbijhorende verwachting dat vrouwen ook volgens ‘hun’ patriarchale rol leven. Ik zie een sterk verband tussen jezelf voordoen als iemand die je niet bent en de retoriek van het slachtofferschap. Bij jongens uit zich dit in woede, omdat van jongs af aan vaak het zwijgen wordt opgelegd als ze hun waarheid en gevoelens uitspreken, dit kan ook leiden tot andere mentale problemen.3 Jonge meiden worden dan vaker geleerd om hun ware gevoelens te ontkennen om anderen te behagen. Als vrouw is woede een moeilijke emotie, omdat het precies die emotie is die bij meisjes wordt onderdrukt.4

Oké, nu even terug naar liefde. Want dat was het onderwerp (toch?). De afwezigheid van liefde is dus gevaarlijk. Het kiezen om liefde te geven, aan iemand of aan jezelf, is heel erg moeilijk als je dit zelf niet kent en al helemaal in een maatschappij dit ook helemaal niet waardeert. Daarom is zelfliefde ook heel belangrijk. Zelfliefde, in de definitie van het voeden van groei, kan betekenen dat je groeit in het accepteren en liefhebben van jezelf. Er is geen “eindstreep” van zelfliefde, dus het betekent niet dat je “eerst” klaar moet zijn met jezelf volledig accepteren voordat je aan iets anders begint of dat je in een weekje Ibiza voor altijd het antwoord hebt op houden van jezelf. Het gaat hier dan ook om de reis die je daarin voor jezelf ziet, de groei die je daarin kan maken. Dit geldt ook voor de mensen van wie je houdt: de groei koesteren van iemand door jezelf te verlengen als het ware.

Liefde definiëren, liefde beschrijven, over liefde praten, het is niet gemakkelijk. We leven in een wereld waarin het relatief makkelijk is om je voor te doen als iemand anders, door anoniem te zijn of door te doen alsof je een geweldig leven hebt via sociale media; ware liefde lijkt onbereikbaar te zijn. Mensen sluiten hun ware zelf buiten of zijn bang om het aan anderen te laten zien. Waarheid is de basis van liefde, maar in een tijdperk van sociale media met nepnieuws, filterbubbels en een korte aandachtsspanne, wordt het moeilijker om de waarheid te vinden. In deze geïndividualiseerde wereld zijn de mogelijkheden om niet aan de traditionele genderrollen te voldoen makkelijker. Maar het is wel moeilijker jezelf te verlengen om de groei van iemand anders te koesteren.

Ik wil niet op een negatieve noot eindigen in een essay over liefde. Er zijn namelijk ook veel tegenbewegingen die hoop geven. De hiphopindustrie is bijvoorbeeld een domein die bekend staat om haar hypermannelijkheid5. Maar sommige artiesten zijn dit aan het doorbreken en stellen zich kwetsbaar op. Zij rappen bijvoorbeeld over mannelijkheid, vrouwelijkheid, hun ware gevoelens en worstelingen. Onderwerpen als feminisme, LGBTQIA+ en toxische mannelijkheid zijn allemaal onderwerpen die niet onder stoelen of banken worden geschoven. Lil Nas X is open over zijn seksualiteit en gaat actief de strijd aan met verschillende stereotypen en het eerlijke album van Kendrick Lamar over hem en zijn gezinsleven is een verfrissende wending in zijn carrière. Ik kan er nog een flink meer opnoemen: Little Simz, Dave, iLoveMakonnen, en nog vele anderen. Ook al is de hiphopindustrie een subcultuur, voor mij is het een voorbeeld van hoe de maatschappij kan veranderen door eerlijk en open-minded te zijn.

Laten we hopen dat de wereld het pad van de liefde kiest in plaats van het tegenovergestelde. We moeten eigenaar zijn van het leven dat we leiden en willen leiden. Dit betekent dat we eerlijk moeten zijn en verantwoordelijkheid moeten nemen voor de keuzes die we maken. Er is reflectie en liefde voor nodig; liefde voor jezelf en liefde voor anderen. Dan, en misschien alleen dan, kunnen we beginnen aan een betere wereld.

1 Natuurlijk zijn er veel redenen voor een midlifecrisis, maar meestal komt het neer op het gevoel dat je allerlei kansen hebt gemist. Vrouwen krijgen ook een midlifecrisis, maar dit wordt vaak geassocieerd met de menopauze, een drastische hormonale verandering die mannen niet ondergaan.

2 Femicide, moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn, is een groot probleem wereldwijd en ook in Nederland. Bij 60% van de vrouwen die tussen 2017 en 2021 in Nederland werden vermoord, was de (vermoedelijke) dader de (ex-)partner.  Bij mannen was dit 5%. https://atria.nl/nieuws-publicaties/geweld-tegen-vrouwen/wat-is-femicide/

Een artikel over de mentale toestand van ‘incels’: https://www.cambridge.org/core/journals/bjpsych-advances/article/incels-violence-and-mental-disorder-a-narrative-review-with-recommendations-for-best-practice-in-risk-assessment-and-clinical-intervention/6A934637D21AEE4C1D90FAF5FB63D769.

3 Er zijn interessante artikelen geschreven over het fenomeen dat mannen hun emoties niet goed kunnen uiten. Het hoge aantal zelfmoorden onder mannen wordt in verband gebracht met genderrollen. Bijvoorbeeld: https://www.psychologytoday.com/us/blog/talking-about-men/202109/the-silent-crisis-male-suicide

4 “Rage Becomes Her’, Soraya Chemaly, is een goed boek over dit onderwerp.

5 Hypermannelijkheid in hiphop is een onderwerp dat vaak aan bod komt en waar ik niet diep op in zal gaan. Er zijn veel studies over dit onderwerp, vooral over zwarte mannelijkheid en de wortels ervan in een racistische samenleving. Voor interessante lezingen over dit onderwerp verwijs ik naar:

  • Een ander boek van hooks: hooks, b. We real cool: Black men and masculinity. New York and London: Routledge, 2004. 
  • Een kort artikel over het onderwerp: Nedhari, Aza. 2009. In Search of Manhood: The Black Male’s Struggle for Identity and Power. Inquiries Journal/Student Pulse 1 (11), http://www.inquiriesjournal.com/a?id=32

Bronnen:

→